Bilgisayarlar hakkında bilgi edinmeye başladığınızda son derece karmaşık bir dünyaya adım attığınızı düşünebilirsiniz. Kısaltmalar, daha önce duymadığınız terimler ve buna benzer pek çok şey kafanızı karıştırabilir. Bu yazımızda bir bilgisayarın en temel bileşenlerinden biri olan CPU nedir sorusuna cevap vermeye çalışacağız. Yazımızın devamını inceleyerek CPU hakkında geniş bir biçimde bilgi edinebilirsiniz.
Öncelikle CPU kısaltmasını ele alarak açıklamamıza başlayabiliriz. CPU, Control Processing Unit tabirinin kısaltmasıdır. Nitekim biz buna Türkçe’de daha çok işlemci diyoruz. Bilgisayar bileşenleri birbirleriyle anlaşmak için matematiğe dayalı bir dil kullanır. Bilgisayarınızda yapmak istediğiniz herhangi bir işlem bir dizi matematik terimine dönüştürülür. CPU ise bu talimatları alarak yürütülmesini sağlar. Ancak elbette iş bu kısacık cümleden ibaret değildir. Gelin şimdi CPU’nun ne olduğuna daha yakından bakalım. Bunun akabinde de bir işlemcinin nasıl çalıştığını anlamaya çalışacağız.
CPU Nedir?
Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi CPU bilgisayarınızın beyni gibidir. Nitekim tıpkı beyin gibi, bilgisayarınıza verdiğiniz komutlar elektrik sinyalleri şeklinde işlemciye aktarılır. Bu anlamda işlemci her tür komutu mantıksal açıdan kontrol ederek aritmetik bir biçimde giriş çıkış işlemlerini gerçekleştirir. Bu açıdan CPU’nun bir bilgisayardaki en işlevsel donanım olduğunu söylemek mümkündür. Nitekim güçlü bir bilgisayar, oyun bilgisayarlarını kenarda bırakırsak genellikle güçlü bir işlemciye sahip bir bilgisayar demektir.
CPU’nun geçmişini Tesla’nın elektrik devrelerine kadar götürmek mümkündür. Ancak buna bir de 1940’larda icat edilen transistör adlı cihazı eklemek gerekir. Çünkü bir işlemcinin en temel yapı taşı transistörlerdir. Son derece küçük bir cihaz olan transistörlerin bilim dünyası tarafından ilk günden itibaren önemsendiğini vurgulayalım. Nitekim mucidi olan üç bilim adamı da aynı yıl Nobel ödülüyle ödüllendirildi.
Bu icatların sonucunda 1950 yılında entegre devre adını verdiğimiz cihaz ortaya çıktı. Pek çok insanın mikroçip adını verdiğini bu icat, aslında işlemcilerin de var olmasını sağlayan şeydir. Bir işlemci bir ya da çok sayıda mikroçipin bir araya gelmesiyle oluşur. Peki bu ne anlama geliyor? Bunun anlamı şudur: Yeterli sayıda transistör ve mikroçipi bir araya getirerek bir işlemci oluşturduğunuzda elinizde son derece güçlü bir matematik var demektir. Dolayısıyla bu sayede “X tuşuna bastığımda Y işlemini yap” gibi mantıksal işlemleri yapabilirsiniz. Nitekim günümüzde işin yalnızca burada kalmadığını, bilgisayarlar aracılığıyla yaptığımız son derece karmaşık işlemlerden rahatlıkla görebiliyoruz.
Merkezi İşlem Birimi (CPU) Görevleri
Bir bilgisayar en temel işlevleri gerçekleştirmek için çeşitli parçalara ihtiyaç duyar. Bilgisayarınızın kasasını açtığınızda tüm parçaların bağlanmış olduğu donanıma anakart denir. Anakartı bilgisayarın kalbi olarak ele alabilirsiniz. İşte bu noktada CPU’da bilgisayarınızın beyni olmaktadır. Bilgisayarınızda yapacağınız en basit matematik işleminden oynayacağınız müthiş görsellere sahip bir oyundaki verilere kadar çoğu veri CPU tarafından işlenir. Merkezi işlem birimi yani CPU’nun temel anlamda görevleri şunlardır:
- Veri işleme uygulamalarını gerçekleştirmektedir.
- Bilgisayar içerisindeki verileri, ara sonuçları ve programları depolamaktadır.
- Tüm parçaların koordineli bir şekilde çalışmasına olanak sağlayan bir kontrol mekanizmasıdır.
CPU Nasıl Çalışır?
CPU’nun en temelde ikili kod prensibiyle çalışır. Bunun sebebi de basit bir biçimde elektrik devreleri ve transistörlerin çalışma mantığıdır. Örneğin biz insanlar günümüzde ondalık sayı sistemini kullanıyoruz. Yani basamak değerleri on kat artan bir sistemde ilerler. Ancak bir CPU için bu son derece anlamsızdır. İşlemciler söz konusu olduğunda ikili bir sayı sisteminden bahsediyoruz. Peki bu ne demek?
Bir CPU, pek çok diğer elektrik sistemi açık kapalı ikili koduyla hareket eder. Dolayısıyla bir işlemciyle oluşturabileceğiniz mantıksal önermeler, kuantum işlemcileri bir kenara bırakırsak, ikili durumlara işaret eder. Tıpkı açık ve kapalıda olduğu gibi ikili zıtlıkları buna örnek olarak düşünebilirsiniz. Buna paralel olarak işlemcilerin kullandığı sayı sistemi bizimki gibi değildir. Biz insanlar ondalık sistem dolayısıyla 1, 10, 100 şeklinde basamakları ilerletiyoruz. CPU dünyasında ise bu 1, 2, 4, 8, 16, 32 şeklinde ilerler. Bunu artırmanız mümkündür.
CPU Performansını Belirleyen Faktörler
Eğer hayatınızın bir döneminde iyi bir bilgisayar almaya ya da toplamaya karar vermişseniz CPU performansları hakkında dönen tartışmaların bir kısmına tanıklık etmiş olmanız muhtemeldir. Elbette CPU’ların hepsi eşit performans verecek şekilde üretilmemiştir. Bu noktada en başta şunu söyleyebiliriz. Modern CPU’ların atası kabul edilen Intel 8086 yaklaşık 29 bin transistör barındırıyordu. Günümüzün güçlü işlemcilerinden biri olan Intel i9 9900K modelinde ise yaklaşık 1.8 milyar transistör bulunuyor. Aradaki devasa farktan ayrıca bahsetmeye muhtemelen gerek bile yok.
1. Saat Hızı
İşte yukarıda anlattığımız transistör sayısı, bizi bir işlemcinin hızını en çok etkileyen saat hızı kavramına getiriyor. Önce şunu soralım: Çok sayıda transistörün bize sağladığı şey nedir? Teoride daha fazla transistör daha fazla saat döngüsüdür. Her CPU belirli bir frekansta çalışır. CPU saatinin her darbesiyle bu döngü hesaplanır. Eğer aynı CPU’nun transistörlerini artırarak saat hızını iki katına çıkarırsanız teorik olarak iki kat daha hızlı çalışması gerekir.
Bu Yazıları da Sevebilirsiniz
İntranet Nedir?
İnternet teknolojisinin ortaya çıkmasıyla beraber sonsuz bir etkileşim alanı meydana gelmiştir. İnternet bağlantı sistemi altyapısı TCP/IP ise oldukça...
Jira Rehberi
Çoğu zaman yazılım hatalarını tespit etmek, zaman isteyen bir iştir. Bir araç kullanmak süreci çok daha kolay hale getirir. Jira, manuel testlerde kul...
Yukarıda örnek verdiğimiz Intel 8086, 1978 çıkışlı bir işlemciydi. Ve saat hızı yalnızca 5 MHz’den ibaretti. Bunun anlamı saniyede yaklaşık beş milyon saat döngüsüdür. Günümüzün işlemcilerinden olan Intel i9 9900K ise 3.6 GHz’lik bir başlangıç seviyesine sahiptir. Dilediğiniz takdirde 5 GHz, yani 5000 MHz’lik bir hıza yükseltebilirsiniz.
2. Çekirdek Sayısı
Buna ek olarak CPU performansını artıran bir diğer faktör de çekirdek sayısıdır. Modern işlemcilerde bu nedenle birden çok çekirdek vardır. Günümüzün yaygın standardı en az 4 çekirdektir. Ancak son yıllarda, özellikle oyun bilgisayarlarında 6 ve 8 çekirdek de görmeye başladık. Nitekim üst düzey sunucu bilgisayarları ve benzeri durumlarda 100 çekirdeğe kadar çıkılabilmektedir. Daha fazla çekirdek birbirine paralel bir biçimde farklı işlemler yapabileceğiniz anlamına gelir. Dolayısıyla bilgisayarınız tam olarak aynı anda, bir işlemin bitmesini beklemeksizin başka bir işlem yapabilir.
Ayrıca, BIOS hakkında bilgi almak ve kafanızda yer alan soru işaretlerini gidermek için, BIOS Nedir? yazımızı da incelemek isteyebilirsiniz.